มาสำรวจร่างกายของมด … กันเถอะ

           

        มด เป็นแมลงชนิดหนึ่งที่สามารถอาศัยอยู่ได้ทั่วไป แม้แต่ในบ้านเรือน มดก็สามารถทำรังอยู่ได้ แต่มีคนไม่มากนักที่รู้เกี่ยวกับร่างกายมด ว่าประกอบด้วยด้วยส่วนใดบ้าง เนื่องจากมดมีขนาดเล็ก และดูผิวเผินคล้ายกันมาก จึงไม่สร้างแรงดึงดูดใจให้กับผู้พบเห็นเหมือนพวกผีเสื้อ ด้วง แมลงปอ ดังนั้น ทุกๆ คนลองมาสำรวจร่างกายของสัตว์ตัวเล็กๆ กันเถอะ ว่าร่างกายมดมีอวัยวะอะไรบ้าง และแต่ละส่วนมีประโยชน์อะไร

 

ลักษณะภายนอกของมด ลำตัวแบ่งออกได้เป็น 3 ส่วน คือ ส่วนหัว ส่วนอก และส่วนท้อง แต่มีที่พิเศษแตกต่างไปจากแมลงกลุ่มอื่น ก็คือ มดจะมีเอว (waist) แต่ละส่วนจะมีอวัยวะและลักษณของลำตัวแตกต่างกันออกไป          ส่วนหัว เป็นส่วนแรกของลำตัว มีรูปร่างหลายแบบ เช่น ห้าเหลี่ยม สี่เหลี่ยม วงกลม วงรี หรือรูปหัวใจ ดังภาพที่แสดงรูปแบต่างๆ ของหัวมด

 

เป็นที่ตั้งของอวัยวะสำคัญ ได้แก่ 
             ปาก มดมีปากแบบกัดกิน (chewing type) มีกรามที่แข็งแรง และขนาดใหญ่ เป็นอวัยวะที่สำคัญในการจับเหยื่อและป้องกันตัว บริเวณปากของมดก็มีอวัยวะที่ใช้ในการดูดของเหลวด้วย (ดังภาพแสดงรูปแบบต่างๆ ของกรามมด)

            หนวด เป็นแบบหักข้อศอก มีจำนวนปล้องหนวด 4-12 ปล้อง (ส่วนใหญ่มี 12 ปล้อง) ปล้องแรกเรียกว่าฐานหนวด (scape) มีลักษณะค่อนข้างยาวที่สุด ส่วนปล้องที่เหลือจะเป็นข้อสั้นๆ เรียงต่อกันไป เรียกว่า ปล้องหนวด (finiculus) หนวดทำหน้าที่ในการสื่อสาร จัดเป็นอวัยวะที่สำคัญที่สุดในการรับความรู้สึก

 

a: ฐานหนวด ; b: ปล้องหนวด

 

          ตา แบ่งออกเป็นตาเดี่ยว กับตารวม บางชนิดไม่มีตารวม ตารวมจะอยู่บริเวณส่วนหน้าหรือด้านข้างของส่วนหัว มีขนาดตั้งแต่เป็นจุดเล็กๆ จนถึงขนาดใหญ่ ส่วนมากเป็นรูปวงกลม มีบ้างที่เป็นรูปวงรี หรือรูปไต มีหน้าที่ในการมองเห็น ส่วนตาเดี่ยวโดยทั่วไปมี 3 ตา อยู่เหนือระหว่างตารวมสว่นมากพบในเพศผู้และราชีนี

 

ลักษณะของตามด – a: ตาเดี่ยว ; b: ตารวม ; c: มดไม่มีตา

 

            ร่องพักหนวด เป็นร่องหรือแอ่งยาวคล้ายรอยพิมพ์อยู่บริเวณหน้าของส่วนหัว เป็นที่เก็บหนวดขณะที่ไม่ได้ใช้ โดยทั่วไปมี 1 คู่ มีลักษณะแตกต่างกันตั้งแต่ร่องตื้นๆ ไปถึงร่องชัดเจน บางชนิดไม่มีร่องพักหนวด

            ส่วนอก เป็นส่วนของลำตัวมด มีรูปทรงกระบอก แบ่งออกได้เป็น 3 ส่วน คือ อกปล้องแรก อกปล้องที่สอง และอกปล้องที่สาม ส่วนอกทางด้านล่างของแต่ละปล้องจะมีขา 1 คู่ มดจึงมีขาทั้งหมด 6 ขา (*) สำหรับมดราชีนี และมดเพศผู้ส่วนอกจะมีขนาดใหญ่ และด้านข้างลำตัวจะมีปีก 2 คู่ ปีกจะพบในมดเพศผู้และมดราชินีเท่านั้น 
                    มดบางชนิดอกปล้องที่หนึ่ง และอกปล้องที่สองเชื่อมติดกัน และบางชนิดด้านบนของอกมีหนามหรือตุ่มหนาม 
                    (*) ขาของมดส่วนมากค่อนข้างยาว ทำให้เคลื่อนที่อย่างว่องไว

             ส่วนเอว อาจจะมี 1 ปล้อง หรือ 2 ปล้อง ขึ้นอยู่กับกลุ่มมด มีหลายรูปร่าง เช่น วงกลม สามเหลี่ยม หรือรูปทรงกระบอก แล้วแต่ชนิดของมด เอวเกิดจากการคอดกิ่วของปล้องท้องมด ถ้ามี 1 ปล้อง เรียกว่า petiole เกิดจากปล้องที่ 2 คอดกิ่ว ถ้ามี 2 ปล้อง เรียกว่า petiole กับ post-petiole เกิดจากปล้องท้องปล้องที่ 2 กับปล้องที่ 3 คอดกิ่ว

 

a: มดงานที่มีเอว 1 ปล้อง ; b: มดงานที่มีเอว 2 ปล้อง

 

              ส่วนท้อง เป็นส่วนท้ายของลำตัวมด เรียกว่า gaster ปลายส่วนท้องของมดส่วนใหญ่มีเหล็กไน บางชนิดสามารถทำให้เกิดอาการเจ็บปวดได้ สำหรับชนิดที่ไม่มีเหล็กไน ก็จะเป็นช่องปิดเล็กๆ สำหรับขับสารป้องกันตัวออกมา

เอกสารอ้างอิง 
*** ศศิธร หาสิน พิพิธภัณฑ์มด คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ 
*** Ant Museum, Kasetsart University

เว็บไซต์สำหรับศึกษาเพิ่มเติม (search by spong@) 
1. http://web.ku.ac.th/schoolnet/snet4/may11/ant.htm 
     "มดจำทิศทางได้อย่างไร" โดย สุทัศน์ ยกส้าน "มดศึกษา" และ สมศรี ตั้งมงคลเลิศ วารสาร สสวท 
     ฉบับที่ 101 เม.ย.- ม.ย. 2541 
2. http://www.infowest.com/life/antbody.htm 
     Ant Anatomy learn about the body parts of ants เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับมด พร้อมภาพประกอบสวยงาม

 

 

 

 

 

 38,825 total views,  11 views today